گلاب ‌گیری؛ چالش ها و راهکارها

خواص گل سرخ بازار بزرگی را برای طیف وسیعی از محصولات قابل توسعه از این گیاه ایجاد کرده است که متداول‌ترین و شناخته‌شده‌ترین آن‌ها گلاب است. گلاب اسانسی است که در انواع محصولات غذایی و بهداشتی و دارویی اعم از محصولات مراقبت شخصی، طعم‌دهنده‌ها، روغن‌های اساسی در عطرها یا در مصارف صنعتی مورد استفاده قرار می‌گیرد. گلاب‌درمانی حتی می‌تواند باعث بهبود خلق و خو و کمک به آرامش شود. از استنشاق بخارات گلاب به‌طور سنتی به‌عنوان روشی برای بهبود روحیه استفاده می‌شود و تحقیقات نشان داده که گلاب دارای خاصیت ضدافسردگی و ضداضطراب است. درواقع بازار این محصول در سراسر جهان به‌اندازه‌ای وسیع است که تنها کشور هند در سال 2018 نزدیک به 675630 میلیون تن گلاب تولید کرد و بین سال‌های 2019 و 2020 نیز بیش از 1.2 میلیون دلار گلاب به حدود 110 کشور جهان صادر کرده است.

پتانسیل گسترده بازار برای تولید و عرضه گلاب، روز به روز اهمیت گلاب گیری صنعتی را هم بیشتر کرده و یک عرضه و تقاضای جدی برای انواع تجهیزات و دستگاه تقطیر به‌وجود آورده است. کشور ما ایران هم به دلیل شرایط آب و هوایی و خاکی خود بهترین گل‌های رز را برای تهیه بهترین و معتبرترین گلاب‌ها چه به‌صورت سنتی و چه به‌صورت صنعتی در اختیار دارد و حتی مراسم گلاب گیری کاشان یکی از میرٰاث‌های معنوی و جاذبه‌های گردشگری ایران محسوب می‌شود. اما تهیه یک گلاب مرغوب و باکفیت برای تهیه غذاهای مخصوص آشپزی و تشریفات مذهبی یا به‌عنوان ضدعفونی‌کننده و ضدباکتری برای بهبود سریع زخم‌ها و سوختگی‌ها، هم تخصص و لوازم خودش را می‌طلبد.

گلاب‌گیری این روزها یک صنعت است.

طرز تهیه گلاب به‌صورت سنتی و صنعتی تاحدودی متفاوت است و گلاب خروجی‌شان هم ماندگاری یکسانی ندارد. مثلا گلاب خانگی فاقد مواد نگهدارنده است و در یخچال ممکن است نهایت 6 ماه دوام بیاورد. علاوه بر این‌ها گلابی که به شیوه گلاب‌گیری صنعتی به‌دست می‌آید را می‌توانید برای تولید آب مقطر و تصفیه آب هم استفاده کنید. در تولید گلاب به روش سنتی معمولا از یک سیستم تقطیری ساده متشکل از دیگ‌های بخار و واشرهای پلاستیکی بین درپوش و دیگ برای جلوگیری از نشت کردن بخار، استفاده می‌کنند. در تولید صنعتی گلاب اما به دستگاه‌ها و ماشین‌آلات پیشرفته‌‌ای از جنس استیل سیلیکون با بطری‌هایی از جنس شیشه یا پلی‌اتیلن که فیلترهای مخصوصی از جنس کاغذ و پلاستیک نیاز است.

تجهیزات گلاب گیری یکی از انواع دستگاه‌های عرق‌گیری صنعتی محسوب می‌شود که قابلیت نصب و متصل شدن به دستگاه پاستوریزاتور را هم دارد تا گلاب خروجی را کاملا بهداشتی و پاستویزه تحویل مشتری بدهند. درحقیقت گلاب گیری با دستگاه پاستوریزاسیون و صاف‌کردن گلاب یعنی جداسازی مایعات و خالص‌سازی آن‌ها و قابلیت تولید در چندین ظرفیت از مهمترین را برای شما ممکن می‌کند.

قیمت تجهیزات گلاب گیریهم بسته به‌اینکه قرار است در کارگاه عرق‌گیری یا کارخانه چه نوع گلاب و با چه درجه سنگینی اسانس تولید کنید، متفاوت خواهد بود. به‌صورت کلی ما دو نوع گلاب سنگین یا درجه یک و سبک یا درجه دو داریم. در گلاب سنگین  در ۱۰۰میلی‌لیتر حداقل ۳۵ میلی گرم اسانس وجود دارد که از اضافه‌کردن ۳۰كیلو گرم گل مرغوب در دیگ گلاب‌گیری و استحصال ۴۰لیتر محلول به‌دست می‌آید اما گلاب سبك در ۱۰۰میلی‌لیتر آن نهایتا ۱۵میلی‌گرم اسانس وجود دارد که از  ریختن ۱۵ كیلوگرم گل و استحصال ۴۰لیتر محلول استخراج شده است.

خودتان در خانه گلاب بگیرید:

شما می‌توانید در خانه و برای مصرف خانگی و شخصی خودتان هم گلاب تولید کنید. گلاب گیری در خانه ممکن است در یک کتری بزرگ، قابلمه یا زودپر و حتی ظرف شیشه‌ای ضد حرارت انجام شود. البته نحوه گلاب گیری درهرکدام از این‌ها تاحدودی با همدیگر متفاوت خواهد بود. مثلا شما برای گلاب‌گیری در یک کتری باید دهانه کتری را با یک لوله نسبتا بلند به داخل ظرف بزرگ شیشه‌ای وصل کنید و در حد فاصل بین کتری و ظرف شیشه‌ای ظرف آب سرد قرار دهید و لوله مذکور را در این آب بگذارید تا عمل تقطیر صورت بگیرد.

درست کردن یک سیستم تقطیر در منزل ساده است و شما به ابزار ساده‌ای مثل قابلمه‌ای با درب گرد یا مقعر و ظرف کوچکی که می‌تواند درون آن قرار بگیرد، نیاز خواهید داشت. فقط کافی‌ست گلبرگ‌های گل رز را در کتری یا قابلمه یا زودپز گرم کنید تا اسانس آن آزاد شود و سپس این اسانس را در ظرف دیگری -که معمولا یک درب قابلمه یا دیگ مقعر که به‌حالت برعکس جانمایی شده است-، جمع‌آوری کنید. اگر هم می‌خواهید از گلاب برای غذا یا نوشیدنی استفاده کنید، می‌توانید گلبرگ‌های گل‌های رزتان را با شکر و مقداری آب مقطر بپزید. این کار به حفظ اسانس استخراج‌شده کمک می‌کند وماندگاری بسیار بیشتری به آن می‌دهد.

گلاب‌گیری از گلبرگ‌های خشک ممکن است؟

درست است که هرچه گل‌ها تازه‌تر باشند، گلاب شما کیفیت بهتری خواهد داشت، چون برخی از روغن‌ها و اسانس‌های فرار با خشک شدن گل از بین می‌روند، اما شاید استفاده از گل‌های زر و محمدی تازه برای تولید گلاب چندان مقرون‌به‌صرفه نباشد. نگران نباشید. می‌توانید گلاب گیری با گل خشک را امتحان کنید. درحقیقت تمام آنچه شما برای ایجاد گلاب نیاز دارید مقداری گلبرگ و آب گل رز خشک است! اما یادتان باشد قبل از افزودن یک مشت گلبرگ خشک، در یک تابه جداگانه آن‌ها را بجوشانید و بگذارید کمی خنک شود. سپس این آب گرم، اما نه جوش را روی گلبرگ‌های درون شیشه‌ بریزید. حالا درب شیشه را ببندید تا محتوای درون آن کاملا خنک شود. در نهایت هم محلول به‌دست آمده با آبکش و صافی تمیز کنید.

چند فوت کوزه‌گری برای داشتن یک گلاب خوش‌بوتر!

بهترین گل‌های رز برای ساختن گلاب عبارتند از: Rosa damascena ، Rosa centifolia و Rosa gallica. هر سه این گونه گل رز خوراکی هستند و شما می‌توانید از آنها در چای‌ها و طعم‌دهنده‌ها نیز استفاده کنید. معمولا بهتر است تنها از یک نوع گل رز یا محمدی برای گلاب‌گیری استفاده کنید تا عطر یکسانی از گلاب بدست آورید. البته ازآنجایی که گل‌های رز رنگ‌ها و رایحه‌های مختلفی مثل بوی گل، ادویه، لیمو، فلفل دارند یا ممکن است تقریباً عطر و بویی نداشته باشد. پیشنهاد می‌کنیم گلاب‌گیری از گل‌های رز مختلف حتما آزمایش کنید.

استفاده از گل‌های محمدی یا رز مختلف ممکن است عطر ترکیبی و شاید نامناسب به شما بدهد. همچنین برای داشتن یک گلاب ایده‌آل خوب است گل‌هایی که بدون مواد و کودهای شیمیایی رشد کرده‌اند و به‌اصلاح ارگانیک هستند را انتخاب کنید. یادتان هم باشد که اکثر گلها اوایل صبح که درجه حرارت خنک است، اوج عطر خود را آزاد می‌کنند و اگر از باغچه یا باغ خود گل برای گلاب‌گیری دستچین می‌کنید، این زمان‌بندی را حتما مدنظر داشته باشید.